در طول تاریخ، زندگی شهری بیش از همه نیازمند برقراری امنیت بوده است.با نگاهی به منشا پیدایش زندگی به صورت جمعی و یکجانشینی، اثر امنیت نمود بارزی پیدا می کند. امنیت دارای دو بعد عینی و ذهنی می باشد که بعد ذهنی بیشتر به مولفه های اجتماعی و بعد عینی به مولفه های فیزیکی و کالبدی باز می گردد. در حال حاضر نیز توجه به نیاز های اساسی شهروندان در محیط های شهری و توجه به برطرف نمودن مشکلات و معضلات شهری به منظور کاهش نابهنجاری و افزایش امنیت در فضاهای عمومی از مهمترین مسائلی است که همواره مورد توجه مدیران، برنامه ریزان و طراحان شهری بوده است. شناخت فعالیت های جاری در محیط های شهری و جایگزینی و تناسب آنها با کالبدشان می تواند در بهبود شرایط محیط برای برقراری امنیت موثر باشد.
مقوله نابهنجاری اجتماعی و در کنار آن بروز رفتارهای جرم خیز که در قالب مکان های جغرافیایی تعریف پیدا کرده اند، چالشی اساسی در نظام سکونت شهری جهان شده است. به همین منظور ایجاد محیط های امن به اشکال مختلف به عنوان یک الویت اساسی در دستور کار برنامه ریزان شهری قرار گرفته است. این در حالی است که با افزایش آمار بزهکاری و کاهش احساس امنیت، نگرانی های عمیقی در حوزه مدیریت شهری پدید آمده و به همین خاطر ملاحظات امنیتی و ایجاد برنامه های مختلف کنترلی در الگوهای برنامه ریزی شهری افزایش یافته است.
امنیت شهری یعنی" آرامش، اطمینان خاطر و نبود هراس شهروندان از هر گونه تهدید و خطر علیه شهر، شهروندان، فضاهای شهری، ساختمانها، سازمانها، تاسیسات و زیر ساخت های شهری و سایر عناصر مهم در زندگی شهری که نگرانی و احساس نا امنی در شهروندان را موجب می گردد. تعریف فوق همانند مفاهیم مشابه دو بعد عینی و ذهنی را القا می نماید.بعد عینی، به نبود تهدید برای عناصر یاد شده و بعد ذهنی بر نبود هراس از این که آن عناصر مورد حمله قرار گیرند اشاره دارند.
امنیت، زندگی شهری، تجارت، صنعتگری و پیشه وری همه با هم به صورت یک منحنی سینوسی حرکت می کنند و با امنیت ،شهرنشینی رونق پیدا می کنند، ابنیه و آثار معماری شکل می گیرد، نظام شهری به سمت نظم ره می سپرد، جایگاه ها تعریف و باز می شوند، اصناف به سمت تشکل های کاملا کریستالیزه شده حرکت می کنند، به مجردی که امنیت تحلیل می رود، زندگی شهرنشینی، تجارت و پیشه وری تحلیل می رود، مهاجرت از شهر شدت می گیرد و در مواردی با هجوم بیگانگان شهر نابود می شود تا دو مرتبه این دور تکراری شروع شود.(پیران،1384).
1. شاخص های کالبدی(مکانی) موثر بر امنیت فضاهای عمومی
فضای شهری و روابط جاری در آن با هم در ارتباط متقابل هستند و از هم تاثیر می پذیرند. انسان از طریق روابط اجتماعی-فرهنگی به فضا، فرم، عملکرد و اهمیت می بخشد وساماندهی فضا به نوبه خود به تغییر شکل این روابط می انجامد. بنابراین ساخت و طراحی فضاهای شهری بر فرایند زندگی اجتماعی تاثیر گذاشته و می بایست از نظر جسمی و روانی برای شهروندان کارایی داشته باشد.(سیفایی،1384،ص76).
یکی از عواملی که موجب ارتقا امنیت فیزیکی و روانی فضا می گردد کیفیت شبکه معابر و پوشش آن برای شخص پیاده و سواره می باشد.پیاده راه ها، محل حضور همه شهروندان، مشارکت آنان در زندگی جمعی شان است.این فضا ها در مقیاس همه شهر عمل کرده و پذیرای گروه های مختلفی از شهروندان می باشد.پیاده راه ها علاوه بر نقش ارتباطی و دسترسی، مکانی امن و راحت برای تماس اجتماعی، گردش و تماشا و... را فراهم می آورد. در پیاده راه ها، آزادی عمل انسان پیاده برای
توقف، مکث، تغییر جهت و تماس مستقیم با دیگران بسیار زیاد است.(http://sevenview.persianblog.com/).
مبلمان متناسب شهری یکی از عوامل افزایش حضور افراد پیاده در شهر و در نتیجه ارتباط بیشتر مردم در محیط خود، جامعه و ایجاد سلامت روانی و آرامش شهروندان است و شامل تجهیزاتی مانند تیر های چراغ برق، نیمکت ها، باغچه ها، کف پوش ها، آبخوری ها، سطل زباله ها و وسایل تفریحی پارک ها و ... هستند و هر یک دارای کارکردی خاص می باشند و آنچه حائز اهمیت است مکان یابی درست این تجهیزات است.
اهمیت وجود روشنایی در سطوح شهر به دلیل افزایش ایمنی در سطح خیابان ها به ویژه در مراکز پر رفت و آمد، راهنمایی جهت ها در تقاطع ها، چهار راه ها و پل ها، تشخیص هویت و موقعیت محل است.
مهم ترین ویژگی شرایط آلودگی رفتاری و جرم خیزی در زمان شب، تاریکی و کم نوری و توزیع نا مناسب سیستم روشنایی است که بر محیط حاکم می شود و استفاده از پایین بودن امکان دیده شدن و اقدام به اعمال بزهکارانه است. بنابراین با عدم آشکار شدن فرم به علت تاریکی، اولین گام به سوی به وجود آمدن فضایی بدون دفاع و آسیب پذیر برداشته می شود. این نوع فضا ها که دلایلی غیر از دلایل کالبدی،آنها را به فضاهایی بدون دفاع بدل ساخته، با تامین روشنایی و حل کردن مساله نورشان، قابلیت تبدیل شدن به فضاهایی بدون مساله و با دفاع را خواهند داشت و بدین وسیله می توان از آسیب پذیر بودن آنها جلوگیری کرد(پودارتچی، 1373).
1.4 پوشش گیاهی
فضای سبز شهری به دلیل زنده بودن، تنوع شکل و رنگ ، امکان تغییر و تحول مستمر در طی مکان و زمان، جوهر، زیبایی و پویایی ، دارای نقش ویژه ای است.گیاهان عامل طراوت و شادابی محیط هستند. حفظ مطلوبیت و زیبایی های طبیعی و نوع پوشش گیاهی فضاهای عمومی شهری می تواند به میزان امنیت فضاها موثر باشد. معابر و فضاهایی که پیاده ها از آنها عبور می کند بهتر است با درختچه های کوتاه پوشانده شوند چرا که درختان با ارتفاع بالاتر سایه اندازی بر پیاده رو فضای بی دفاع را برای شخص عابر بوجود می آورد و امنیت را کاهش می دهد. در فضاهای عمومی همانند پارک ها وجود درختان با ارتفاع بالا و حجم زیاد باعث شده تا فضای بدون دفاعی را برای استفاده کننده در شرایطی که کنترل نباشد ایجاد کند. پوشش گیاهی باید به صورتی باشد که امکان دید برای شخص وجود داشته باشد. اگر فرد احساس کند که دیده می شود و تحت نظارت و کنترل محیط قرار دارد، ترس از محیط برایش برداشته شده و در نتیجه با آرامش و اطمینان خاطر بیشتری از فضا استفاده می کند.(صمدی افشار،1388؛ص 49).
در مکان هایی که تعداد کاربری ها زیاد است بسته به نوع کاربری مورد نظر میزان امنیت نوسان دارد.بافت های فشرده ای که دارای تداخل کاربری است چنانچه، کاربری ها براساس فرم و عملکرد متناسب با هم سنخیت داشته باشند بر میزان امنیت محیط افزوده می شود.در بافت های فشرده، با انبوهی از کاربری های مسکونی، تجاری و فرهنگی و ... مواجه هستیم که انبوهی از جمعیت با فرهنگ ها و رفتارهای متفاوت را در خود جای داده است. در چنین محیط هایی زمینه بسیار مساعدی برای ارتکاب جرم و نابهنجاری اجتماعی وجود دارد. امروزه تناسب بین فرم و کالبد در شهر برای ایجاد امنیت فضای عمومی حائز اهمیت است ولی معنا و مفهوم درست بخشیدن به فرم و کالبد از اهمیت بیشتری برای از بین رفتن بی امنی دارد. طراحان شهری معتقدند که پیشگیری از وقوع جرم و ناهنجاری های اجتماعی در این زمینه می تواند از طریق طراحی محیطی نیز موثر واقع شود.
افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش معضلات اجتماعی منجر به افزایش جرم و آسیب های اجتماعی در جوامع انسانی شده است. وجود مهاجرانی با فرهنگ ها و نژاد های مختلف و اختلاف طبقاتی و ... می تواند زمینه ساز افزایش مشکلات اقتصادی، گرانی قیمت زمین و اجاره خانه بزهکاری و جنایت و امکان مخاطرات بهداشتی و علاوه بر این ایجاد سر و صدا و نارساییهای روانی در شهرها باشد. شهر های امروزی به دلیل تمرکز بالای جمعیت و فعالیت هایی خارج از مقیاس انسانی و فراوانی خودرو به تدریج با شاخصه های آرامش و امنیت فضای شهری فاصله گرفته اند. میزان جمعیت موجود در فضای شهری می تواند در بروز ناهنجاری های اجتماعی و فرهنگی موثر باشد.تراکم زیاد در یک مکان عمومی اگر چه در بعضی اوقات بر میزان حضور افراد و امنیت افراد محیط اثر گذار است ولی در مواقعی دیگر باعث سلب آرامش، عدم حضور گروه های آسیب پذیر می شود. فضاهای متراکم از انبوه جمعیت نا اشنا و غریبه، محیطی مساعد برای تخطی از قواعد و هنجارهای زندگی شهری را فراهم کرده و زمینه بزهکاری و جرم و جنایت را بوجود می آورد. تعداد بیش از اندازه جمعیت در بعضی از محیط های عمومی و مکان هایی که محل استراحت و تفریح عموم می باشد باعث شده است تا حس امنیت فردی از زنان و اقشار ضعیف تر جامعه کاهش یابد. تراکم زیاد جمعیت همواره به دلیل ارتباط مستقیمی که با رفتارهای اجتماعی نظیر بزهکاری، انحرافات و بی امنی، بهداشت نامناسب و غیره دارد همواره مورد توجه برنامه ریزان شهری بوده است.
ارائه راهکار در جهت افزایش احساس امنیت از طیق سیاست های شهری
ترکیب برخی کاربریها که شامل ترکیبی از فروشگاهها، ادارات و آپارتمانها در محل؛ ترکیبی از کاربریها در واحد های همسایگی ، بلوک ها و ساختمانها؛ ترکیب خانوار های چند خانواری و تک خانواری؛ و تنوع افراد از نظر سنی ، طبقه، فرهنگ و نژاد می شود، می توان کارکرد های زیر را دنبال کرد:
· حضور بیشتر قشر های مختلف در فضاها در زمانهای مختلف
· افزایش نظارت طبیعی بر فضاها
· دسترسی به خدمات گوناگون در نتیجه کاهش نیاز ساکنان از مراجعه به برخی فضاهایی که ممکن است در صورت عدم استقرار در کنار سایر کاربریها،مستعد بروز برخی رفتارهای مجرمانه باشند.
· غلبه بر خلوتی و انزوای فضاهی به عنوان یک عامل ترس آور برای استفاده کنندگان و یک فرصت برای مجرمان
· قرار گرفتن فعالیت های دارای استعداد نا امنی در نواحی امن و درون فعالیت های دارای استعداد مراقبت و نظارت کنندگی بیشتر و برعکس.
· ایجاد سر زندگی در محیط و کاهش یکنواختی آن
با رعایت معیار های بهینه مکان یابی برای فعالیت های شهری کارکردهای زیر را در بر داشت:
· امکان برنامه ریزی ساکنان جهت رفع نیاز های متنوع خود با نظر به کاهش فرصت های بروز جرایم
· تعریف فضاها
· شکل گیری پارکها و فضای سبز محلی
· ارتقا کیفیت محیطی
· افزایش کارایی، سازگاری فعالیت ها و کاهش فرصتهای بروز برخی جرایم
· کمک به آسایش و رفاه، امنیت ساکنان
· کمک به پایداری محیط و شناسایی قلمرو و فضاها در نتیجه کمک به کاهش حضور مجرمان
و با پیش بینی و اجرای برخی ضوابط و مقررات لازم در کاربری اراضی باعث:
· اجبار ساکنان به تمیز نگهداشتن محیط زندگی
· تامین روشنایی مطلوب فضاها در شب
· تعیین مالکیت قطعات تخلیه شده و بلااستفاده و اجباری نمودن مراقبت از آنها
· اجبار به ساختن قطعات متروکه و بدون استفاده با اتخاذ سیاستهای مالیاتی و یا تشویقی برای مالکین
· بهبود وضعیت مرمت ونگهداری ساختمانها
· مراقبت از فضاهای بدون صاحب یا از فضاهای با مراقبت کمتر از طریق تعبیه پنجره ساختمانهای پیرامونی
· مدیریت استفاده کنندگان از فضاها
پیشنهادات
برنامه ریزی شهری تاکنون بر پایه جدایی کارکردها و منافع تک کارکردی بوده است.امروزه این رویکرد برای زندگی افراد، نامناسب تشخیص داده شده است. از آنجا که این تفکیک سبب شده تا شهرها از ناکارایی بسیار رنج ببرند، توصیه می شود نگرش همه جانبه و جامع اتخاذ شود.
تصمیم در مورد مسائل شهری باید در جهت نفع همگان اعم از پیر و جوان، مرد و زن، سالم و ناتوان و ... باشد چرا که تمام اقشار جامعه می توانند نقش موثری در احیای نقش شهری داشته باشند.
با توجه به اینکه شهر ها با مسائلی نظیر محله های شلوغ، ترافیک نا بسامان، کمی وسایل نقلیه عمومی و آلودگی شهرها روبرو هستند، به نظر می رسد شهر ها غیر انسانی می شوند، در نتیجه خط مشی های تصمیم گیری باید بیش از هر چیز، دموکراتیک باشد و هم سو با زندگی روزمره و عادی افراد.
جهت تصمیم گیری ها باید عوض شود و به عبارتی واژگون شود و زندگی روزمره، یعنی آنجایی که فعالیت روزانه آغاز می شود، مد نظر قرار گیرد و مکان و زمینه زندگی روزمره در تمامی تصمیم گیری ها مورد توجه قرار بگیرد.
تصمیم گیری باید در جهت توسعه پایدار و حفظ محیط زیست باشد و تلاش برای کیفیت خوب زندگی برای همه افراد جامعه و صرفنظر از هر گونه تعلقی صورت گیرد.
راه حل ها به منظور پاسخ دادن به انتظارات تمامی افراد جامعه در تنوع اجتماعی و فرهنگی شان باشد.
1. احمدی،علی اصغر(1385): امنیت و احساس امنیت:فصلنامه تخصصی و کاربردی مطالعات امنیت اجتماعی، شماره چهارم و پنجم، تهران،انتشارات آشنایی
2. استوتزل،ژان(1363):روان شناسی اجتماعی،ترجمه علی محمد کاردان،تهران،موسسه تنتشارات و چاپ دانشگاه تهران
3. ا فتخاری،اصغر(1380): ساخت اجتماعی امنیت،فصلنامه دانش انتظامی،سال سوم،شماره 4.
4. افتخاری،اصغر(1384):معمای امنیت عمومی، درآمدی بر جایگاه تازه پلیس در جامعه در مجموعه مقالات کنکاشی بر جنبه های امنیت عمومی و پلیس.تهران:دانشگاه علوم انتظامی
5. بازرگان،عباس(1383):ارزشیابی آموزشی،تهران انتشارات سمت
6. بیگدلی،الهه(1381):سیما و منظر فضاهای شهری،ماهنامه شهر و ساختمان،سایت آفتاب
7. .پاکزاد جهانشاه(1385):راهنمای طراحی فضاهای شهری، نشر پیام سیما، وزارت مسکن و شهرسازی
8. پاکزاد جهانشاه(1380):فرهنگ کارشناسی و فرهنگ مردم، فصلنامه مدیریت شهری،شماره 80
9. پاکزاد،جهانشاه،همایون و عبدالرضا(1375):مجله شهرداریها،شماره 41
10. .پیران برویز(1381): شرایط موجود کلان شهر های کشور، چالش های فراروی و راهبردهای اساسی آینده، مجموعه مقالات همایش چالش ها و چشم اندازهای توسعه ایران،موسسه عالی آموزش و پرورش،تهران
11. .پیران،پرویز(1384):شهرشناسی در ایران، پایان تاریخ و شروع فصلی جدید، خانه هنرمندان ایران، تهران
12. .پورداتچی،مصطفی(1381):فضاهای بدون دفاع،ماهنامه شهرداری ها،سال چهارم،شماره 41
13. .پورداتچی،مصطفی(1373):فضاهای بدون دفاع شهری،پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر های زیبا، دانشگاه تهران
14. تاجیک،محمد رضا(1380):مقدمه ای بر استراتژی های امنیت ملی،جلد اول،رهیافت ها و راهبرد ها،تهران،فرهنگ گفتمان
15. .تیبالدز،فرانسیس(1383):شهرسازی شهروندگرا،ترجمه محمد احمدی نژاد،نشر خاک
16. .درخشان،حسینی(1384):تحلیل تناسب مکانی-فضایی کاربری اراضی شهری با استفاده از GIS، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری؛تهران،دانشگاه تربیت مدرس،دانشکده علوم انسانی،گروه جغرافیا.
17. .رضازاده،راضیه(1384):نقش عوامل اجتماعی در تحول فرم فضاهای شهری
18. رضوان،علی(1385):امنیت شهری و نقش برنامه ریزی شهری در ارتقا و بهبود آن،پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس
19. .رفیع پور،فرامرز(1378):آنومی یا آشفتگی اجتماعی تهران:سروش
20. .سعیدنیا،احمد(1378): کاربری زمین شهری،مرکز مطالعات برنامه ریزی شهری،نشریه شماره 99،تهران
21. .سیف الدینی،فرانک(1381):فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای، انتشارات دانشگاه شیراز،چاپ دوم.
22. .شکویی،حسین(1372): جغرافیای اجتماعی شهرها، اکولوژی اجتماعی شهر، تهران.جهاد دانشگاهی
23. .شکویی،حسین(1374):دیدگاه های نو در جغرافیای شهری،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها.چاپ دوم.
24. صدیق سروستانی،رحمت الله(1384):بررسی برخی از عوامل تهدید کننده امنیت اجتماعی،مجموعه مقالات همایش امنیت اجتماعی،شماره دو،معاونت اجتماعی نیروی انتظامی
25. صدیق سروستانی،رحمت الله(1376):حاشیه نشینی و امینت،مقالات ارایه شده در همایش توسعه و امنیت عمومی،جلد دو،معاونت امنیتی و انتظامی،وزارت کشور
26. شیخاوندی،داور(1382):جزوه مفاهیمی برنامه ریزی مجتمع های زیستی،انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران،تهران
27. عباس زادگان،مصطفی(1382):جزوه درسی شناخت فضا،دانشگاه علم و صنعت ایران،تهران.
28. عباس زادگان،مصطفی(1382):ابعاد روانشناختی اجتماعی فضاهای باز شهری،مجله بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران
29. .عسگری،علی و دیگران(1381):برنامه ریزی کاربری اراضی شهری،سیستم ها و مدل ها،همدان،انتشارات نورعلم
30. .عمید،حسن(1345):فرهنگ عمید(جلد اول)،تهران،جاویدان
31. کتاب سبز شهرداری،جلد اول شهرسازی
32. .لدنی،منوچهر(1383):آسیب شناسی امنیت،پیام پویا
33. .لدنی،منوچهر و حسین مصلحتی(1382):نگاهی به توسعه پایدار امنیت اجتماعی،همایش امنیت اجتماعی،معاونت اجتماعی ناجا
34. ماندل،رابرت(1377):چهره متغیر امنیت ملی،ترجمه و انتشارات پژوهشکدهمطالعات راهبردی
35. ماندل،رابرت(1379):چهره متغیر امنیت ملی،ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی چاپ دوم
36. مدنی پور،علی(1379): طراحی فضای شهری،نگرشی به فرایند های اجتماعی و مکانی، ترجمه فرهاد مرتضایی،تهران،انتشارات شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری،شهریور
37. مهدیزاده،جواد و همکاران(1382):برنامه ریزی راهبردی توسعه شهری،تهران،انتشارات حوزه معاونت شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی،چاپ نخست تهران.
38. موره،پ.وماری؛آ.و لیز سابری،آ(1373):فضاهای شهری(طراحی،اجرا،مدیریت)،مترجمان:حسین رضایی،میر فخر الدین مجابی،محسن رسولی،انتشارات اداره کل روابط عمومی و بین الملل شهرداری تهران.
1. George Bugliarello(2005),urban crisis, The Macmillan company where
2. H.Russ,Thomas(2006):Safe city strategy,SITE PLANNING AND DESIGN HAND BOOK,New York,GRAW HILL companies
3. Jackobs,J(1981),The Death and life of great American Cities,New York,NK:vintage Book
4. Jackobs,J(1965),The Death and Life of great American Cities, New York,Random House
5. Maslow,A.H(1954),Motivation and Personality,N.K:HYPER and Row
6. Newman,O(1973),Defensible Space,Peaple and Design in the violent city,London,Architectural press.
7. Salingaros,N(1999):Urban space and its information field,university of Texas at Sa Antonio,USA
8. Wekerle and Whitzman(1995):Safe cities,guidelines for planning design and management.van NOSTRAND Reinhold,United States of America
منابع اینترتی
1.Wikipedia,the free encyclopedia,last
modified(2006),www.wikipedia.org/wiki/urban_planning
2.www.seventhview.persianblog.com
۱ نظر:
ممنون از مقاله مفيدتون. خيلي كم درمقالات فارسي ديده بودم كه از لحاظ شهرسازي به امنيت نگريسته شود بيشتر مقالات از ديد معماري مي باشد
ارسال یک نظر